Από όλα τα κείμενα που γράψαμε γι` αυτό το site, η τιμωρία και η επιβράβευση αποδείχτηκε το πιο δύσκολο. Είναι αυτό που χρειάστηκε να γράψουμε και να ξαναγράψουμε, μέχρι να μπορέσουμε να εξηγήσουμε με αγάπη και χωρίς κριτική διάθεση, το λόγο που και η τιμωρία και η επιβράβευση εμποδίζουν την διαδικασία της μάθησης και της εξέλιξης του παιδιού.
Όσο κι αν ακούγεται περίεργο τόσο η επιβράβευση όσο και η τιμωρία επηρεάζουν αρνητικά τον ψυχισμό του παιδιού.
Όταν αναφερόμαστε στην επιβράβευση δεν αναφερόμαστε στα θετικά μηνύματα με τα οποία επικοινωνούμε με ένα παιδί. Αυτά είναι απολύτως απαραίτητα. Ενισχύουν την αυτοπεποίθηση, καλύπτουν την ανάγκη του παιδιού να ανήκει και τροφοδοτούν την προσωπικότητα και την εργασία του. Εδώ αναφερόμαστε στην επιβράβευση με τον τρόπο που γίνεται σε ένα συνηθισμένο σχολικό περιβάλλον ή μέσα στο σπίτι και τα πράγματα που κάνει το παιδί, τα επιτεύγματα που καταφέρνει, επιβραβεύονται με εξωτερικούς τρόπους, με ένα συνεχές μπράβο σε καθετί, ή με υλικά αγαθά (δώρα, ειδικά σήματα, βαθμούς, …).
Γιατί η επιβράβευση με αυτή τη μορφή δεν είναι επιθυμητή;
- Καλλιεργεί από πολύ μικρή ηλικία τον ανταγωνισμό. Το παιδί κινητοποιείται ως προς τη μάθηση, με στόχο να ξεπεράσει τους υπόλοιπους.
- Το μικρό παιδί αρχίζει να μαθαίνει και να εργάζεται με στόχο την απόκτηση του «βραβείου». Παύει λοιπόν η διαδικασία της μάθησης να κινητοποιείται από το προσωπικό ενδιαφέρον του παιδιού και την εσωτερική του παρόρμηση.
- Μαθαίνει να συγκρίνεται και να αισθάνεται «καλός» ή «κακός» μαθητής ανάλογα με την επιβράβευση ή μη. Όταν αποτυγχάνει να κερδίσει το «βραβείο» απογοητεύεται και η αυτοπεποίθησή του μειώνεται. Σε μεγαλύτερες δε ηλικίες ο αγώνας για την επιβράβευση μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα στρεσογόνος για το παιδί.
- Η αξία της διαδικασίας της μάθησης και του κόπου που καταβάλλει το παιδί υποτιμάται.
Αντίστοιχα η τιμωρία έρχεται να επιβληθεί είτε για ένα λανθάνοντα τρόπο κοινωνικής συμπεριφοράς, είτε για να πιστοποιήσει την έλλειψη γνώσεων (κακοί βαθμοί). Και στις δύο περιπτώσεις, αν το παιδί ήταν σε θέση να έχει ενσωματώσει στο είναι του, είτε τους κοινωνικούς κανόνες, είτε τις απαιτούμενες γνώσεις, ο παιδαγωγός και η παιδεία δε θα ήταν απαραίτητα.
Τι προκαλεί όμως στο παιδί η τιμωρία;
- Αποδυναμώνει την αγάπη για γνώση
- Αποδυναμώνει την ικανότητα της αυτοπειθαρχίας.
- Δημιουργεί αισθήματα παθητικής αποδοχής (παραίτησης) ή θυμού (αντίδρασης).
- Ενισχύει στο παιδί το αίσθημα «δεν είμαι ικανός» (χαμηλή αυτοπεποίθηση).
- Ενισχύει στο παιδί το αίσθημα «δεν ανήκω». Το παιδί αισθάνεται στο περιθώριο.
Στη μοντεσσοριανή τάξη δεν υπάρχει ούτε τιμωρία, ούτε επιβράβευση. Υπάρχει ελευθερία με όρια. Ο μοντεσσοριανός παιδαγωγός βλέπει το παιδί μέσα από το πρίσμα της αγάπης και της κατανόησης των αναγκών του. Ο ρόλος του είναι να φροντίζει και να καθοδηγεί το παιδί με ταπεινότητα.
Στη μοντεσσοριανή τάξη, το παιδί ξεδιπλώνει τα “θέλω” του και τα κάνει “πράξη”.
